“DASHURI”, K.
Traboini, lirika dashurie,
Pantheon Books 2013
TRABOINI DHE
LIRIKA MODERNE
FATMIR TERZIU
E ndjejmë atë tek “Tri vjeshta” dhe e pikasim në simbolikën poetike të “drurit të mollës” që zhvishet, duke hedhur tek këmbët e poetit edhe gjethen e fundit. E ndjejmë deri në momentin më intim, ku poeti riskon me natyrën të turbullojë ndjesinë tone. Këtu është pastaj fjala. Fjala mbërthen situatën. Dhe situata energjetikisht kaplohet nën ritëm puthjesh, “frutash të pjekura si diej që zhyten muzgjeve në det” dhe mjaft të përshkruhet “lakuriqësia” drithëruse që të fiksohet në mendjen e lexuesit e gjitha ajo që krijon poeti në pak fjalë.
Traboini është poet i racionuar. Jo në varg. Jo në
fjalë. Ai është i racionuar në shpjegimin e fjalës poetike. Traboini nuk e
sjedh atë në guzhinën e lexuesit. As nuk e lë atë në dhomën e pritjes. Fjalën e
Traboinit e gjejmë bashkëudhëtare në një rrugëtim të gjatë. Kjo është arsyeja
që fjala poetike e tij është jo e gatshme, jo e hulumtuar, por e gatuar në
brumin e madh të eksperiencës dhe njohurive të tij. Traboini ka shumë arsye të
tjera të quhet racionues. Po të lexosh “Itaka Grua” natyrshëm e kupton qartë
atë. Fjala poetike e tij vjen në mënyrë filozofike dhe thotë më shumë se sa
është. Këtu kuptohet qartë edhe arsyeja e mirëfilltë e mosdhënies së saj të
gatshme në sytë e lexuesit, por si një arsye më shumë për tu gatuar në mendjen
e tij, pra lexuesit që e dashuron poezinë e vërtetë.
Teksa lexojmë “Gjinj Çamërie” në plan të parë sforcohemi në racionimin
shpjegues të Traboinit. Ndjehemi disi në mes një rrugëtimi historik dhe një lajtmotivi
gjeografik që ushqehet nga sipërorja femërore e mbursur në kulturën e zgjedhur
të fjalës profil. Në këtë fjalë profil gjejmë ‘Egjeun tek këmbët dhe ishujt e Safos
përballë…”. Pra ne si lexues të mirë të saj e situatojmë poezinë dhe pastaj e
shtrydhim kuptimin e saj. Kuptimi i saj vjen emocional, teksa fenomeni natyror
mishërohet me grupfjalën stigmë dhe prodhon situatën e duhur të kuptimit
‘trojehumbur’ dhe më tej të hapësirës jo thjesht gjeografike apo diamensionale
të vargjeve që jepen fuqimisht: “me pak liqen Shkodre që shoh nga kargësitë/si
një pasqyrë ku shihen Zotat/e krihen zanat e Bjeshkëve të Namuna”.
Por poezia e realizuar nën titullin “Itaka Grua” ka edhe mjaft arsye të
tjera të jetë një poezi e vlerësuar. Ajo vjen në gjuhën e saj dhe shoqërohet në
tre gjuhë të tjera. Ajo flet mirë dhe bukur edhe në anglisht, frëngjisht dhe
italisht. Edhe komentet e shumta të lëna për këto poezi nën emblemën poetike
“Itaka Grua” pothuajse shënojnë këtë mendim. “Itaka Grua” kësisoj ka marë
vlerat e një kompleksi poetik bashkëkohor, jo thjesht se ajo sidhet nga autori
për lexuesin në disa gjuhë, por se ajo është kompleks lirikash moderne. Në plan
të parë ajo është në një lloj me poezinë e poetit francez Sharl Bodler, që
njihet edhe si babai i poezisë moderne evropiane. Dihet se vepra e Bodler,
“Lulet e së keqes” është vepra e parë e poezisë moderne evropiane dhe njëra
ndër veprat poetike më të mira të shkruara ndonjëherë në traditën e lirikës.
Mjafton të sjellim këtu vjershën “Korrespondimet” të kuptojmë mirë atë që
pikëlidhet me Bodler: “Natyra është tempull që nga shtylla të gjalla/nxjerr
ngandonjëherë fjalë të pakuptueshme/ti kalon aty n’male simbolesh
t’afrueshme/që t’vështrojnë me shikime miqësisht të rradha/si jehona të gjata
që prej s’largu ngatrrohen/në një njësi të thellë edhe fare t’gjerë/si nata dhe
si qartësia e madhe t’gjerë/parfumet, ngjyrat dhe tingujt bashkëkuptohen…”.
Shumë poezi të Traboinit janë një ngjashmëri vlerash me ato që përbëjnë këtë
vepër, sidomos me poezinë që solla këtu nga Bodler. Mjafton të lexosh “Lirika
në detin e sirenave”; “Tundimet e Circës”; “Sisët e anave”; “I dashuruar me një
karficë”; “Parfum roman”; “Lotët e grave”; “Zhvishu”; “Takim në Paris” etj të
krijosh një ide të plotë me poezinë e Bodler dhe madje edhe me poezitë e
poetëve Artur Rembo dhe Stefan Malarme, që quhen nga kritika dhe analistët si
poetë po aq të rëndësishëm, pasi modelet dhe llojin e lirikës së tyre i ndjekin
shumë poetë të Evropës dhe kontinenteve të tjera.
Lirika moderne dihet tashmë është një nga më të vlerësuarat. Ajo është si
një thyerje e traditës poetike, realizohet nga mjaft njerëz sot që tentojnë
poezinë dhe madje edhe në hapësirën internetike shihen shumë krijime të kësaj
natyre, por që në thelb ende se kanë formën e duhur të kësaj poezie. Sepse siç
ndodh gjithmonë në krijimtarinë shqiptare, thyerjet, sado të mëdha të jenë,
asnjëherë nuk shkëputen plotësisht nga tradita. Këtë e di mirë edhe Traboini
ndaj në vëllimin e tij të ri ai e sjedh këtë nëpërmjet poezive “Gjak Blu”;
“Poetika”; “Shanel”; “Maria Laforet” etj. Por edhe poezia e lëvruar nga
Traboini i përket një rruge të gjatë e të njohur. Themi kështu se mjaft poezi
janë në një natyrë me arritjet e vlerësuar në këtë fushë. “Kanonciera” e
Françesko Petrarkës mund të shihet si një korrespondim me atë që thamë më lart.
Por në thelb poezia lirike e
Traboinit ka një ngjashmëri edhe me poezinë e S. Hamitit, një poet që ka vlerat
e veta në letërsinë shqiptare. Kështu poezia “Telefoni” e shkëputur nga vëllimi
poetik i Hamitit “Trungu Ilir”, është një arsye më shumë për të gjetur atë që
gjejmë tek Traboini. Le të shohim vargjet e Hamitit “Bota ka rënë në
gjumë,/vdes telefoni./qafa e tij përmbyset mbi tavolinë./as zëri/aloo.”, të
kuptojmë lidhjen me “Shanel’ apo edhe më tej. Së pari, këtu shihet ajo që në
thelb ka transformuar poezinë lirike sot, ndjenja e hollë romantike që shkon
deri në kufijtë e dhimbjes e të pikëllimit, zëvendësohet me ftohtësinë dhe
këmbënguljen për të qenë deri në fund e pakuptueshme. Brenda vargut ose njësive
më të mëdha, poezia e Traboinit afron koncepte të largëta e të papritura, që
vështirë kanë sugjerimet e mundshme, ajo pra siç e thashë edhe më lartë, nuk
shpjegon, nuk tregon.
Tematika e poezisë së Traboinit tek “Itaka grua” shpesh është e zakonshme,
kurse synimi i saj shkon që nga loja e fjalëve deri te përpjekja për të
zëvendësuar filozofinë. Ajo pëmban në vetvete paradoksin midis kërkesës që nuk
arrin të shprehet, dhe synimit për të përfshirë gjithshka brenda saj.
Por kjo lloj poezie nuk e largon poetin Traboini nga kultivimi edhe më
tutje i poezisë tradicionale, madje edhe të asaj moderne që shpesh herë është
shumë afër asaj tradicionale. Ka disa poezi ku Traboini përdor vargun e matur
ose disa lloje vargjesh, me një ngjashmëri me sonetin që prej disa penave
poetike shqiptare shkruhet me ambicie të mëdha poetike.
Poezia e Traboinit, fryma e saj tipike ndikon në gjithë poezinë që krijohet
sot.
_____________________________________________________
"...Është një poezi joshëse, e cila lexohet me ëndje, që s'ka nevojë për zbërthime të mundimshme kuptimesh. Është e vetinterpretueshme, e plotë, e përmbyllur në vete, me një fjalë – e vetmjaftueshme. Kolec Traboini është një mjeshtër i rimës. Lehtësia me të cilën e funksionalizon estetikisht rimën, por edhe figurat tingëlluese dhe përsëritëse, frazeologjinë shqipe, janë mahnitëse.“
- "Koha javore" Podgoricë, 6
shkurt 2014, nr. 602.
-“Kolec
Traboini vjen me poezi, mjaft elegant, ndërsa shpirti i madh dhe i bukur i
poetit, shpalos të gjithë materialin e tij.” -
Gazeta “Shqiptarja.com” online Tiranë 15 shkurt 2014
-“...Lexohen me një frymë...Përmes
poezive vizatohet me një elegancë të hollë dhe tepër i spikatur, portreti i
tij, bota e tij, ëndrrat e tij dhe gjithçka që përmbart në të tërën poeti Kolec
Traboini. “- Gazeta “Shqiptarja.com” online Tiranë 15 shkurt 2014
Gazeta "Telegraf" Tiranë 3 prill 2014 f. 19.
Libri është 280 faqe dhe kushton
1000 lekë / 10 $/ 10 €
